خوش بینی و بدبینی کجا لازم است

امام علی علیه السلام فرمودند:

إِذَا اسْتَوْلَی الصَّلَاحُ عَلَی الزَّمَانِ وَ أَهْلِهِ ثُمَّ أَسَاءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوْبَهٌ فَقَدْ ظَلَمَ وَ إِذَا اسْتَوْلَی الْفَسَادُ عَلَی الزَّمَانِ وَ أَهْلِهِ فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ.

زمانی که نیکوکاری همه گیر شد گمان بد بردن به کسی که رسوایی او آشکار نشده ستم است و زمانی که زشتکاری همه گیر شد خوش بین بودن به افراد خود را فریب دادن است.

نهج البلاغه، حکمت 110

سنجش خوش بینی و بدبینی به احاد جامعه به حداکثری است یعنی وقت اکثریت را خوبان تشکیل دادند باید به افراد خوش بین بود و تا مدرک قانع کننده ای وجود ندارد نباید به کسی سوء ظن پیدا کرد و همچنین وقتی اکثریت اهل نیرنگ و فریب و کلاهبرداری شدند خوش بین بودن به کل جامعه ساده لوحی و نادانی است.

امام صادق علیه السلام می فرمود:

اذا کانَ الزَّمانُ زمانَ جَورٍ و اَهلُهُ اَهلُ غَدَرٍ فاالطَّمانِینَهُ اِلی کُلِّ اَحَدٍ عَجزٌ (1)

هرگاه روزگار روزگار ستم باشد و مردمش اهل نیرنگ اطمینان کردن به هر کسی درماندگی است.

مولایمان علی علیه السلام به مالک اشتر در منشور جاویدش سفارش می کند: بعد از صلح با دشمنت از او سخت برحذر باش زیرا گاه دشمن خود را به تو نزدیک می کند تا غافل گیرت سازد پس دوراندیش و محتاط باش و به دشمن خویش بین مباش.(2)

پیش بینی حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم بنیان گذار اسلام عزیز این ست که زمانی فرا می رسد که عده ای از مردم حالت درنده خویی پیدا می کنند که اگر شما از خودت نقطه ضعف نشان دهی تو را می درند.

یاتی عَلَی النّاسِ زمانٌ یَکُونُ النّاسُ فِیهِ ذِئاباً فَمَن لَم یَکُن ذِئباً اَکَلَتهُ الذِّئاب (3)

زمانی بر انسان فرا می رسد که مردم گرگ صفت می شوند بنابراین اگر مردمی که در آن عصر زندگی می کنند گرگ نباشند گرگان او را می خورند!

پی نوشت:
1- تحف العقول ص357
2- نهج البلاغه نامه 53
3- بحار ج 77 ص 157

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.